Davut Güleç Arşiv Sayfası O Bir Dünya Markası, Kayseri Modeli
DAVUT GÜLEÇ
GAZETECİ
davutgulec@hotmail.com
Adli Bilimciler Derneği Başkanı/Ankara üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalından Prof.Dr.Nevzat Artık ile çoğu zaman kendisinden yararlandığım Adli Bilimciler Derneği Adli Gıda İncelemeleri Komisyon Başkanı/ Ankara Üniversitesi Gıda Güvenliği Enstitüsünden Prof.Dr. Hamit Hancı’nın ‘covid 19’ üzerine paylaşımlarına dünden kaldığım yerden devam ediyorum.
***
Gıda Savunma Planları
Gıda Savunma Planı Nedir?
Kasıtlı bir kontaminasyon olayı potansiyelini kontrol etmek/asgariye indirgemek ve böylelikle besin oprasyonunun genel zaafını azaltmak için uygulanacak eylemleri kayda geçirmekte kullanılan yazılı bir plan.
Neden Bir Gıda Savunma Planı Geliştirmeli?
Bir Gıda Savunma planı şunlara yardım eder: Ürünün kontamine edilmesi riskini asgariye indirecek adımları tespit etmeye Hazırlıklılığı arttırmaya Personel için emniyetli bir çalışma ortamı sağlamaya Müşteriler için ürüne katma değer sağlamaya Kȃrı korumaya.
Bir Tim Kurmak Gıda Savunma Timinde:
Kalite Teminatı/Kontrolü Tesisin Fiziksel Güvenliği, Gıda Güvenliği ve Operasyonlar Yönetimi İnsan Kaynakları Halkla İlişkiler/Haberleşme Tesis Acil Durumu Müdahalesi yer alır.
Gıda Savunması Planı Nedir? Bir Gıda Savunması Planında:
Şirket Bilgileri Genel Önleyici Tedbirler (A ve B Alıştırmaları) Zaaf Değerlendirmesi (C Alıştırması) Azaltma Stratejileri (D Alıştırması) Müdahale Planı (E Alıştırması) Yeniden değerlendirme İnceleme yer alır.
Gıda Savunmasının Önemli olduğu kuruluşlar
Gıda üreticileri, Gıda maddeleri işlemcileri ve nakliyecileri
İthalatçılar ve tasnifçiler
Perakende gıda satan dükkanlar ve gıda hizmeti veren kuruluşlar
Mandıra çiftlikleri, nakliyecileri, işleyicileri
Kozmetik ürün işleyicileri ve nakliyeciler
BİTKİSEL ÜRÜNLERE KARŞI TARIMSAL BİYOTERÖRİZM (AGROTERÖRİZM)
Biyolojik savaş son zamanlarda ortaya çıkmış bir olay değildir; biyolojik silahların kullanımı neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. İlkel insanlar hayvan ve bitki zehirlerini kullanarak da avlanmışlar; aynı okları savaşlarda kullanmaktan çekinmemişler, kimi zaman da düşmanlarının kuyularına kadavra ve hayvan leşlerini atarak su kaynaklarını kirletme yoluna gitmişlerdir (Elibüyük,2008)
Biyoterörizm terimi insan, hayvan veya bitkilere zarar vermek için (hastalandırmak veya öldürmek amacıyla) mikroorganizmaların (veya onların ürünlerinin) insanlar tarafından kasıtlı kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Bir agroterörizm eylemi olan bitkisel ürünlere karşı agroterörizm ise genellikle bireysel veya herhangi bir grubun bitkisel ürünlere, ormanlara veya dolaylı olarak tarım sektörüne zararlı olacak şekilde bitki patojenlerinin (fungus, bakteri, virüs) kasıtlı kullanımı olarak tanımlanmaktadır. Bununla birlikte, bazı araştırıcılar hayvansal zararlılar ve yabancı otların da agroterörizm için bir potansiyele sahip olduğunu bildirmektedirler(Elibüyük,2008).
Biyoterörizm hakkında korkular 1990’ların sonunda ortaya çıkmış ve tarıma yönelik potansiyel agroterörizm ile ilişkili alınabilecek önlemler de yine bu zamana denk gelmiştir. Örneğin, Amerikan Fitopatoloji Derneği (APS) 1999 yılında “Tarımsal Ürünlere Karşı Biyoterörizm ve Gıda Güvenliğinde Bitki Korumanın Rolü” konulu bir sempozyum düzenlemiştir. 2000 yılında da Cornell Üniversitesi’nde Tarımsal Terörizm: Tehdit Nedir? adlı ve Amerikan Fitopatoloji Derneği (APS) Halk Politikaları Kurulu tarafından da 2003’de “Bitkisel Ürün Biyogüvenliği: Hazır mıyız?” adlı bir çalıştay düzenlenmiştir(Elibüyük,2008).
Bitkisel ürünler diğer ülkeler gibi ülkemizin de gıda kaynağı ve gıda güvenliğinin dinamik gücüdür. Tarım ve tarıma dayalı sanayi hala ülkemizin en önemli işkoludur. Ülkemiz büyük bir bitki çeşitliliği ve zenginliğine sahip olup pek çok bitki türü için de gen kaynağı durumundadır. Bazı tarımsal ürünlerimizle de dünya piyasalarında ön sıralarda yer almaktayız. Bu özellikleriyle Türk tarımı bazı ülke, grup veya kişilerin hedefi olabilir. Bunlardan dolayı bu makale ülkemizde bugüne kadar pek üzerinde durulmamış bitkisel ürünlere karşı agroterörizm konusuna dikkati çekmek amacıyla kaleme alınmıştır(Elibüyük,2008).
Bitkisel Ürünlere Karşı Agroterörizm
Türk tarımı diğer pek çok ülke tarımı gibi agroterörist saldırılara açık ve kırılgan olarak görülmektedir. Bitkisel ürünlerimiz geniş alanlarda yetiştirildiklerinden saldırılara açıktır, askeri olarak korunamazlar ve denetlenmeleri de oldukça güçtür. Bir saldırganın bir mikroorganizmayı ya da hayvansal bir zararlıyı sahaya salabilmesi kolay olduğundan bitkiler saldırı için kolay bir hedef olarak görülebilir.
Askeri anlamda bitkiler yumuşak hedefler olarak değerlendirilebilir. Bitkilerin az gözetilebilmesinin diğer bir sebebi de patojenin girişi ile sonuçta hastalık belirtilerinin ortaya çıkması arasında uzun bir sürenin gerekmesidir. Pek çok bitki patojeni hastalık tanımlanmadan önce bitkide aylarca hatta yıllarca bulunabilir. Bunlara ek olarak yurdumuz sınırların da uzun olması ve taşınan bütün ürünlerin gözlenememesi diğer bir hassasiyet noktasıdır. İnspektörler gümrükte ürünün yalnızca çok küçük bir kısmını inceleyebilmekte ve yalnızca tarımsal ticari mallar üzerindeki hastalık ve zararlılar üzerinde inceleme yapmaktadırlar. Muhtemelen de teröristler bildirilmiş tarımsal ürünleri kullanarak patojenleri kaçırmayacaklardır.
Pek çok ülkeye yasa dışı yollardan kanunsuz uyuşturucu maddeler sokulurken bir ülkeye bitkilerde enfeksiyon yapabilecek küçük miktarda inokulumu sokmak hiç de zor olmayacaktır. Pek çok bitki patojeninin sporlarının kaynağından uzak mesafelere kadar taşınabilmesi yüzünden bir teröristin başka bir ülke sınırlarından içeri girmesine gerek bile yoktur, sınırın diğer tarafından komşu ülkeye doğru inokulumu salmak da etkili olabilecektir.
Diğer ülkeye hastalık etmeni ile bulaşık tohum sokmak da başka bir yol olabilmektedir. Bu yol dışarıdan yüksek miktarda tohumluk ithal eden ülkeler için daha da önem taşımaktadır. Bitki patojenleri insanlara zararlı olmadığından (toksin üretenlerin dışındakiler) silah olarak insan (ve bazı hayvan) patojenlerine göre bitki patojenlerini hazırlamak çok daha kolaydır. Potansiyel olarak zararın ortaya çıkması ve etmenin tanımlanması uzun zaman alabileceğinden bu işi kimin ya da kimlerin yaptığını ortaya çıkarmak da zordur. Elde mevcut bitki patojenlerinin genetik parmak izi (fingerprinting) analizi verileri insan patojenlerinkinden daha azdır ve bu yüzden yeni girmiş bir patojenin kaynağını belirlemek güç olacaktır(Elibüyük,2008). .
Bitkisel Ürünlere Karşı Agroterörizmin Ekonomiye Olası Etkileri
Bir patojenin girişini takiben bir pandemi ya da kıtlık olasılığı düşük olsa da küçük bir salgın ticarette istenmeyen olaylara yol açabilir. ABD’deki Karnal sürmesi (Tilletia indica) örneği bu duruma bir örnektir. Bu hastalık 1996 yılında Arizona ve sonra diğer birkaç eyalette ilk kez görüldüğü zaman sınırlı bir coğrafi alanda bulunmuş olmasına rağmen ABD’nin buğday ihracatına ciddi bir tehdit oluşturmuştur. Bitkisel ürünlere saldırıdan kaynaklanan finansal kayıplar birbiriyle ilişkili pek çok duruma sebep olacaktır. Bunlar, hastalıklardan kaynaklanan doğrudan kayıplar, teşhis ve survey masrafları, mücadele masrafları, dayanıklılık ıslahı ve yeni bir pestisitin geliştirilme masrafları, hastalıktan zarar görmüş ürünlerin imhası, tüketici ve halkta güvenin bozulması, enfekteli alanlarda uzun süreli karantina, ihracat ve ticaretin bozulmasından kaynaklanan zararlar ve hammadde pazarlarının bozulması şeklinde sıralanabilir.