Hangi ambalaj ne kadar tehlikeli?

El değmeden üretim yapan gıda tesislerinde ürün ambalaj içine girene kadar kontrollü ve güvenilir kabul edilir. Ancak ambalajla gıdanın etkileşiminde kuşku var. Özellikle plastik gıda ambalajlarında. Peki hangi ambalaj ne kadar tehlikeli? Bir tüketici olarak bunu nasıl anlayabilirsiniz? Ve daha önemlisi sağlığınızı korumak için ne yapmalısınız?

İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı –Prof.Dr. Hakan Alagözlü

En genel ifadeyle “ambalaj” içine konulan ürünü koruyan, en temiz ve en güvenilir koşullarda bize ulaşmasını sağlayan, taşınmasını ve depolanmasını kolaylaştıran malzemeler olarak tanımlanır.

Gıda ürünleri de aynı şekilde biz tüketicilere çeşitli materyallerle sunulur. El değmeden üretim yapan gıda tesislerinde ürün ambalaj içine girene kadar kontrollü ve güvenilir kabul edilir. Ama ambalaj içine girdikten sonra gıdanın ambalajla etkileşimi nasıldır?

Plastik ambalajdaki mikroplastik tehlikesi

Özellikle plastik şişelerde satılan asitli içecekler, turşular, salçalar, pet şişelerdeki, plastik damacanalardaki sular, tüketici gündemine son dönemde giren mikroplastikler açısından risk taşıyor.

Özellikle yaz aylarında, aşırı sıcak havalarda gıdaların plastiklerle etkileşimi daha fazla olur. Plastik kapların güneş ışığına, sıcaklığa maruz bırakılması gıdalara mikroplastikgeçişine neden olabilir. Bu nedenle özellikle asitli gıdalar için en sağlıklı ambalaj camdır.

Plastik ambalaj ucuz ve hafif

Plastik ambalajlar hem ucuz hem de kırılma riski olmayan hafif ambalajlardır. Bu nedenle üreticiler tarafından tercih edilmektedir. Ancak plastik ambalajlardan gıdalara mikroplastiklerin ve diğer bazı zararlı kimyasalların geçişi giderek büyüyen bir sorundur. Boyutları 1 mikrometre ile 5 milimetre arasında olan bu maddelerin özellikle çok küçük boyutta olanları dünyanın gıda döngüsü içerisine girmiş durumdadır. Bu maddelerin insan sağlığı üzerine etkileri henüz tam olarak bilinmese de bağırsaktaki faydalı mikroorganizmaları olumsuz etkilediği yönünde kanıtlar vardır.

Mikroplastikler insan vücudunda olduğu tespit edilmiş. Yapılan bir pilot çalışmada denekler 1 hafta süre içinde, plastik ambalajlı yiyecekler yedi veya pet şişelerdeki içeceklerden içti. Araştırma kapsamında, deneklere dışkı tahlili yapıldı. 50-100 mcm çapında 9 farklı mikroplastik rastlandı.Mikroplastiklerin mikron çapında olduğu için lenf ve kan dolaşımına hatta karaciğere gittiğini Avrupa Gastroenteroloji Kongresinde bildirilmiştir.

Türkiye’de yapılan bir çalışmada ise deniz tuzlarında kaya tuzuna göre çok daha fazla oranda mikroplastikler saptandı. Günümüzde gaz, şişkinlik ve hazımsızlık gibi sindirim rahatsızlığı şikayetleri hatta sindirim sistemi kanserleri hızla artmaktadır.

Plastik ambalajlar çok farklı maddelerden üretilebilmektedir. Bir ambalajın hangi polimer maddeden üretilmiş olduğu ambalaj üzerinde döngüsel oklardan oluşan bir üçgen içerisinde sayı veya altındaki harfler ile gösterilir.

Peki, hangi ambalaj ne kadar tehlikeli?

1 numara: PET veya PETE polietilen veya polietilen terefitalat anlamına gelir. Genelde su, iki litrelik alkolsüz içecekler ve yağların konduğu yumuşak pet şişelerde kullanılır. Fitalatların vücutta östrojen hormonu gibi davrandığı gösterilmiştir. Genelde tek kullanımlık ürünlerdir.

2 numara: HDPE Yüksek yoğunluklu polietilenin kısa yazılışıdır. BPA içermez ancak fitalat içerebilir. Genelde deterjan ambalajları için tercih edilir. Plastik şişelerde de kullanılabilir.

3 numara: PVC ya da V polivinil klorür demektir. Streç film, dış mekan eşyaları, plastik zemin malzemesi, plastik ambalajlarda kullanılır. Pencere çerçeveleri ve su geçirmez botlarda da kullanılır.

4 numara: LDPE düşük yoğunluklu polietilenin kısa yazılışıdır. Çöp torbaları, yemek saklama kaplarında bulunabilir. Leğen, kova, tel kablolarda da kullanılır.

5 numara: PP polipropilenin kısaltmasıdır. En güvenli plastik türü olarak kabul edilir. Bulaşık makinesinde yıkanabilir.

6 numara: PS polistirendir. Yemek paketleri, plastik bardak ve tabaklar, kaşık gibi maddelerde kullanılabilir. Market etlerini satın alırken konulan plastik kaplar, özellikle köpük tabaklar ve fast food ürünlerin konulduğu tabaklar, saklama kaplarında yer alır. Kanserojen bir madde olan benzen kullanılarak elde edilir.

7 numara: Diğer plastikleri kapsar (PC polikarbonat, PLA poliamid, SAN akrilonitril stiren, akrilik plastikler, PAN poliakrilonitril, biyoplastikler).

Belirli bir plastik türüne ait olmayıp belirtilen 6 türün haricindeki tüm plastiklere verilen ortak numaradır.

Bu plastiklerde sağlık için en önemli tehlike arz eden çeşitli kimyasallar yer alır. Bunlardan biri de Bisphenol A (BPA) denen maddedir. Bu madde polikarbonatı çok sert ve cam gibi parlak hale getirmek için kullanılır. BPA’nın hormonal sistemde bozukluğa neden olduğu yönünde bulgular vardır.

Plastiklerin relatif tehlike skoru

Plastiklerin relatif tehlike skoru, doğrudan insan vücuduna verdikleri zarara göre değil, parçalanmaları ve bozulmaları sırasında açığa çıkan maddeler göz önüne alınarak oluşturulmuştur. En zararlı plastikler kanserojen, mutajen etki gösteren bileşikler içerenlerdir.

En zararlı plastik PVC

Araştırmalara göre, en fazla karşılaştığımız plastik türleri arasında en zararlısı PVC’dir (3 numara). Bu plastikte relatif tehlike skoru en yüksek 10551 olup diğer plastik türü ise 1630 skoruyla PS’dir (6 numara).

Diğer plastikler (7 numara) grubunda yer alan ve Bisfenol A içeren plastiklerde ise tehlike skoru en yüksek 7139’dur

2 ve 4 numaradaki yüksek ve düşük yoğunluklu polietilenlerin tehlike skoru 11 olup, 1 numaralı plastik ambalaj maddesi PET’in skoru 4’tür.

En güvenilir plastik türü olarak bilinen PP’nin (5 numara) tehlike skoru ise 1 olarak kabul edilmektedir.

Plastiklerin tehlikelerinden nasıl korunuruz?

• Asitli yiyecek ve içeceklerin plastik yerine cam ambalajlı olanlarını tercih edin.
• Yoğurt yaparsanız plastik kaplarda mayalamayın.
• Yiyecek kaplarını çelik, cam, tahta olanlardan seçin.
• Streç film, köpük tabak, bardak gibi malzemeleri mümkünse kullanmayın.
• Damacana suları 48 saatten fazla bekletmeyin, güneşe maruz bırakmayın.
• Plastik torba kullanımını en aza indirin, hatta mümkünse hiç kullanmayın.
• Plastik şişelerde veya ambalajlarda üçgen içinde 3, 6, 7 rakamı olanları kullanmayın. Bu rakamları bulundurmayan damacana ve plastik ambalajlar ise daha şüphelidir.
• Midyelerde mikroplastik ve ağır metal oranı yüksektir, mümkünse uzak durun.
• Mikrodalga fırında gıda ısıtırken plastik tabak, bardak, kaşık gibi malzemeler kullanmayın.
• Sindirim yoluyla bilmeden aldığımız mikroplastiklerin atılmasını sağlamak için güçlü bir bağırsak bariyerine ihtiyaç vardır. Bunun için kişiye uygun probiyotikler kullanın.(Gıda Hattı)