Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru şartları ve usûlü

Nevin Ömeroğlu Demirel

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru için temel koşullar nelerdir? Her şeyden önce, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurabilmek için, şikâyet edeceğiniz devletin (Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde hakkında dâvâ açacağınız devletin) Avrupa Konseyi’ne taraf ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yetkisini tanıyan bir devlet olması gerekir.

Örneğin; dil eğitimi için Amerika Birleşik Devletleri’ne gittiniz ve New York Havalimanı’nda uçaktan indiniz. Havalimanındaki polis sizi gözaltına alıp saatlerce sorguladı ve kötü muameleye maruz kaldınız. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gidebilir misiniz? Hayır, gidemezsiniz. Çünkü ABD, Avrupa Konseyi üyesi değildir.

Moskova Havalimanı’nda aynı muameleye mâruz kaldığınızı düşünelim : Bu durumda Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gidebilir misiniz? Evet, gidebilirsiniz; ancak Rusya’daki iç hukuk yollarını tükettikten sonra… Çünkü Rusya, Avrupa Konseyi’nin üyesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin yetkisini tanıyan bir devlettir.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olan devletin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde güvence altına alınan hakları ihlâl eden bir “müdâhalesi” veya “eylemsizliği” olmalıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvururken tek dayanağınız Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi olacaktır ve dâvâ edeceğiniz devletin bu sözleşmedeki maddeleri ihlâl eden bir kamu müdâhalesi veya müdâhale etmesi gereken yerde müdâhale etmemesi, yani bir eylemsizliği olmalıdır.

Örneğin; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde görülen dâvâlardan biri de İstanbul Ümraniye’deki çöplüğün patlaması olayıdır. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, çöplüğün çevresinde yaşayan insanların ölümünden Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 2. maddesi (yaşam hakkı) kapsamında sorumlu tutmuştur. Aslında, bu dâvâda devletin olayda ölenlere yönelik haksız bir müdâhalesi yoktur; ancak, alması gereken önlemleri almadığından dolayı bir eylemsizlik hâli vardır.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki temel haklardan biri veya bir kaçının ihlâline mâruz kalan gerçek ve özel tüzel kişiler Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurabilir. Bir kamu kurumu, başka bir kamu kurumunu Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne şikâyet edemez.

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni ihlâl eden, “DEVLET” veya “İHLÂL SIRASINDA KAMU GÜCÜ KULLANMAKLA YETKİLİ KAMU GÖREVLİSİ “ olmalıdır. Devlet tarafından gerçekleştirilmeyen ihlâller için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gidemezsiniz. Gerçek kişiler ve özel tüzel kişiler aleyhine Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde DÂVÂ AÇAMAZSINIZ!

Örneğin; üst komşunuz polis memuru Ahmet Bey’le “gürültü yapıyor” diye tartıştınız ve ardından sinirlenen Ahmet Bey sizi dövdü. Bu durumda, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gidebilir misiniz? Hayır, gidemezsiniz. Çünkü komşunuz polis memuru Ahmet Bey, olayda sizi kamu gücünü kullanarak ve kamu görevini ifâ ederken dövmemiştir. Ahmet Bey ile sizin aranızdaki dâvâ komşu kavgasıdır ve bu olay için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne gidemezsiniz.

Örneğin; X firmasından buzdolabı aldınız ve size göre buzdolabı satıldığı ândan itibaren bozuktu. X firmasına göre ise buzdolabını sizin hatalı kullanımınız bozdu. İç hukuk yollarını tükettiniz ve mahkeme sizi haksız buldu. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne giderek X firması hakkında dâvâ açamazsınız.

Başvuru konusu ihlâl, ihlâli yapan devletin ulusal mahkemesinde dâvâ olarak görülmelidir! Yani başvurucu, müdâhale veyâ eylemsizlik hâlinin ortadan kalkması için ulusal hukukta var olan sonuca elverişli hukuk yollarının en kapsamlısını tamamıyla tüketmiş olmalıdır. Özetle; ÖNCE İÇ HUKUK YOLLARINI TÜKETİNİZ!

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru, AİHM yolunda başvuru yapmak için tüketilmesi gereken iç hukuk yollarından birisidir. “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Bulunulmadan Önce Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuruda Bulunulması Zorunluluğu” başlıklı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi karârı metnine ulaşmak için tıklayınız. Fakat Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru 23 Eylül 2012 târihinden sonra kesinleşmiş idârî ya da hukukî işlem ya da karârları kapsadığından, bu târihten önceki hak ihlâlleri ile ilgili olarak doğrudan AİHM başvurusu yapma imkânı mevcuttur.

Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru hakkında bilgi almak için tıklayınız!

23 Eylül 2012 târihinden sonra kesinleşen idârî ya da hukukî işlem ya da karârlardan ötürü Anayasa Mahkemesi’ne yapılacak bireysel başvurudan olumlu sonuç alınamaması hâlinde, başvuru şartlarını taşıması koşulu ile AİHM’e başvuru yapılabilmektedir.

Olağanüstü kanun yollarını tüketmek kural olarak gerekmemektedir!

Türk Yargısı için, tüketilmesi gereken iç hukuk yolları şunlardır:

*Cezâ yargılaması için: Temyizin sonucuna kadar

*Hukuk yargılaması için: Karâr düzeltmenin sonucuna kadar

*İdârî yargılama için: Karâr düzeltmenin sonucuna kadar

İç hukuk yollarının tüketilmesi şartının istisnâları şunlardır:

* İç hukuk yollarının etkisiz olması

* Engelleyici bir yasanın bulunması

* Yerleşmiş bir yargı içtihâdının bulunması

* Sözleşmeye aykırı yerleşmiş bir idârî uygulamanın bulunması

* Dâvânın sürüncemede kalması (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. maddesi kapsamında “mâkûl süre” ihlâli). EN ÖNEMLİ ve EN SIK KULLANILAN İSTİSNÂ BUDUR!

* Kamu görevlilerinin engellemesi

Başvurucu, iç hukuk yollarının etkinliği konusunda şüphe duysa dahi iç hukuk yolu tüketilmelidir.

İhlâli yapan devletteki iç hukuk yollarının tüketilmesinden itibâren 6 ay içinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru yapılmalıdır. İç hukuk yollarında karâr kesinleştikten sonra 6 ay içinde Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvurmazsanız, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuru şansınız sona erecektir.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde dâvâ nasıl açılır?

1 OCAK 2014 TÂRİHİNDE YÜRÜRLÜĞE GİREN AİHM BAŞVURUSU DÜZENLEMELERİNİ OKUMAK BURAYA TIKLAYINIZ!

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde dâvâ açmak için, BAŞVURU FORMUNU (başvuru formunu indirmek için tıklayınız) doldurmak gerekir. Türk mahkemelerindeki gibi bir dâvâ dilekçesi ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne başvuramazsınız. BAŞVURU FORMUNU doldurmanız şarttır!

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Yazı İşleri Müdürlüğü’ne sözleşmeyi imzâlamış devletlerin resmî dillerinin herhangi birisiyle başvuru yapılabilir. Başvuru formunu TÜRKÇE hazırlayabilirsiniz. Ancak, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin resmî dili İngilizce ve Fransızca’dır. Bu dillerden biri ile başvurmak dâvânın sonuçlanma süresini kısaltacaktır.

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde dâvâ açmak (başvurmak) sâdece ve sâdece POSTA yoluyla mümkündür! Başvurunuzla ilgili bütün yazışmalar aşağıdaki adrese gönderilmelidir :

Cour européenne des droits de l’homme

Conseil de l’Europe

67075 Strasbourg Cedex

France

Mahkemenin fax numarası da aşağıdaki gibidir :

+33 (0)3 88 41 27 30

Mahkemeye gönderilecek yazışma ve belgeleri birbiri ile tutturmak için zımba, bant vb. kullanılmamalıdır; tüm sayfalar sırasına göre numaralandırılmalıdır.

Başvuru formunun (başvuru formu = dâvâ dilekçesi) gönderilmesinden sonra mahkeme yazı işleri müdürlüğünce verilecek dosya numarası, daha sonraki işlemlerde kullanılmak üzere saklanmalıdır.

Mahkeme yazı işleri müdürlüğünce yapılacak yazışmalarda istenenler zamanında ve tam olarak yerine getirilmelidir.

BAŞVURU FORMU özenle ve okunaklı bir biçimde doldurulmalıdır. Başvuru formunda, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin hangi maddesine veya maddelerine dayandığınızı da açıkça belirtmelisiniz. İnceleme için gerekli olan belgelerin birer örneğini de başvuru formuna ekleyiniz. Başvuru formunu bir avukata hazırlatmanızda fayda vardır. Zirâ AİHM’e yapılan ve reddedilen başvuruların çok büyük çoğunluğu, profesyonelce hazırlanmamış başvuru formları ile yapılan başvurulardır.

Mahkemede başvurular ücretsiz incelenmektedir. Dosyanın gidişâtı ile ilgili bilgiler, yazı işleri müdürlüğü tarafından yazılı olarak bildirilir. DÂVÂ AÇMAK HARCA TÂBİ DEĞİLDİR!

Yargılamanın ilk aşaması genellikle yazılı usûlde yürütülür; ancak dâire duruşma yapılmasına karâr verebilir. Duruşmalarda cübbe giyme zorunluluğu yoktur. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde duruşma esnâsında tercüman bulunmaktadır.

Mahkeme yazı işleri müdürlüğünce yapılacak yazışmalarda istenenler zamanında ve tam olarak yerine getirilmelidir.